خیالبافی همیشه امری مذموم بوده که ممکن است بارها به خاطر آن سرزنش شده باشید. اما دیگر دوران این سرزنشها به پایان رسیده است و دانشمندان توصیه میکنند که در طی روز به هنگام یادگیری و آموزش و نیز برای بهبود روابط عاطفی و اجتماعی و کاهش استرس اوقاتی را به خیالبافی اختصاص دهیم.
سواد زندگی؛ تربیت فرزندان؛ سیدمحمد مهدی شهیدی- همیشه به ما گفتهاند که خیالبافی نکنیم. از مدرسه و دبیرستان تا خانواده و جامعه خیالبافی را مساوی با فرار از واقعیت و درافتادن به تنبلی و لاقیدی دانستهاند. امروز اما مطالعات و تحقیقات علمی توصیه میکنند که برای مواجهه مناسب و بهتر با واقعیتهای زندگی و دشواریهای آن و دست یافتن به موفقیت باید خیالبافی کنیم. نکته جالب آنکه بسیاری از ما عملا در اوقاتی از روز مشغول خیالبافی هستیم. اگر جزءِ این دسته هستید دیگر لازم نیست نسبت به آن شرمگین باشید یا خود را سرزنش کنید.
محققان دانشگاه هاروارد در مطالعهای بر روی بیش از 2200 بزرگسال بین 18 تا 88 سال دریافتند که ذهن آنها در 46.9 درصد مواقع مشغول خیالپردازی در باره امور مثبت است. مواردی مانند گرفتن ترفیع، خلبانی هواپیما، اختراع نوع جدیدی از سفرهای فضایی یا تأسیس یک جامعه کوچک جزیرهای. به طور خلاصه، آنها دریافتند که مردم عاشق خیالپردازی هستند.
آیا خیالپردازی کاری ناسالم و ضد تولید است؟
ممکن است برخی بگویند این رویاپردازیها چون اوقات افراد را هدر میدهند ضد تولید و حتی ناسالم اند؛ اما، تحقیقات جدید نشان میدهد که چنین نیست. طبق تحقیق منتشر شده در Journal Cretivity Research، خیالپردازی و بازی وانمود با خلاقیت بیشتر در کودکان همراه است. برای بسیاری از بچهها، تخیلات اساس فعالیت اجتماعی با دوستانشان، راهی برای کشف علایق آنها و وسیلهای برای انجام کارهای خلاقانه مانند نقاشی یا قصهگویی است.
برای بزرگسالان نیز چنین است و راهحلهای جدید برای مشکلات روزمره میتواند در خیالبافی ظاهر شود. در مقالهای در سال 2013 در نشنال جئوگرافیک، اوجنیو روت، روانپزشک دانشگاه فلوریدا میگوید: همانطور که ذهن ما مشغول پرسه گردی و خیالبافی است، قسمتهای مختلف مغز ما فعال میشوند و به اطلاعاتی دسترسی مییابند که ممکن است قبلاً فراموش کرده باشیم یا از دسترس خارج شده باشند. به گفته روت، «این کار با برانگیختن خلاقیت، اغلب راه حلهایی را که فرد برای مشکلات در نظر نگرفته، پیش چشم میآورد.»
3 مزیت علمی خیالپردازی برای مغز
متخصصان مغز و اعصاب در سالهای اخیر با مطالعاتی که روی بخشهای مختلف مغز و تاثیری که از عوامل مختلف میپذیرد انجام دادند، دریافتند که خیالپردازی و خیالبافی موجب تغییرات مثبتی در مغز افراد میشود. سه مزیت مهمی را که خیالبافی برای مغز فراهم میآورد به شرح زیر است:
خیالبافی به تمرکز ما کمک میکند
دکتر گابریل اوتینگن، استاد روانشناسی در NYU معتقد است که خیالبافیهای روزانه برای کمک به افراد در رسیدن به اهدافشان ضروری است. او میگوید که خیالپردازی در مورد دستیابی به یک هدف به ما کمک میکند تا انگیزه و تعهد خود را حفظ کنیم. در حقیقت، با تأمل در واقعیت حاضر و مقایسه آن با تخیلات درباره آیندهای مطلوب، ما به سمت عمل سوق مییابیم.
فروید به طور مشابه به قدرت رویاهای روزانه اعتقاد داشت، او میگفت که رویاها نمایانگر «میل انسان به تغییر جهان واقعیت موجود و اغلب ناخوشایند» هستند. مطالعات جدید کشف کرده اند که ذهن سرگردانی که بر گامهای رسیدن به هدف در آینده متمرکز است به ما در برنامهریزی بهتر کمک میکند. بنابراین، خیالپردازی شما بسته به محتوای آن اهمال کاری نیست، بلکه برنامهریزی است.
مطالعات علمی میگویند: شواهد نشان میدهد خیالبافی افراد در مورد رسیدن به اهدافی که در باره آن خیالبافی میکنند یک مزیت است.
خیالپردازی باعث بهبود خلاقیت و تفکر خلاق میشود
تحقیقات علوم اعصاب نشان داده است که خیالبافی، ارتباطات را در میان مجموعهای از مناطق متقابل مغز ایجاد میکند که به عنوان شبکه حالت پیش فرض (DMN) شناخته میشوند. این شبکه معمولاً هنگامی فعال میشود که مغز در حالت استراحت بیدار باشد، مثل هنگامی که در حال برنامهریزی آینده است یا مشغول درون نگری است.
مطالعات اخیر نشان میدهد که تفکر خلاق وقتی رخ میدهد که DMN ما فعال میشود. در حقیقت، کسانی که رویاپردازی میکنند در واقع آمادگی بیشتری برای تفکر خلاق دارند.
خیالپردازی عملکرد حافظه را افزایش میدهد
محققان در مطالعات خود دریافتند افرادی که بیشتر خیالبافی میکنند تمایل بیشتری به صبوری دارند و از این رو تصمیمات بهتری میگیرند. در واقع خیالپردازی به ما امکان میدهد از ناراحتی زندگی واقعی فرار کنیم، به این معنی که میتوانیم در برابر سرخوردگیِ انتظار طولانیتر برای پاداش، مقاومت کنیم.
به نظر میرسد این نوع فرار «خارج از خط» نوعی از فرآیندهای تلفیق حافظه است که در هنگام خواب اتفاق میافتد. تحقیقات انجام شده توسط دکتر جوئل پیرسون و همکارانش نشان داد که کسانی که بین کارهای تمرینی اوقاتی را به خیالبافی میگذرانند، در مقایسه با افرادی که بی وقفه تمرین میکنند، در انجام کار بهتر عمل میکنند.
پس گاهی اوقات خوب است که اجازه دهید ذهن شما در خیالات سرگردان شود تا بتواند دوباره با قدرت برگردد.
خیالپردازی چه فایدهای برای ما دارد؟
حال که با مزیتهای علمی خیالپردازی و تاثیری که در مغز ما میگذارند آشنا شدیم، ببینیم خیالبافی در زندگی روزانه عملا به چه کار ما میآید و چه فایدههایی برای ما دارد.
میتوانید درک و همدلی بیشتری با دیگران داشته باشید
ما همانگونه که میتوانیم گذشته را به خاطر بیاوریم یا به آینده بیندیشیم، این توانایی را داریم که در خیال خود از چشمانداز شخص دیگری به دنیا نگاه کنیم. به بیان سادهتر خود را جای دیگری قرار دهیم. وقتی صبح از خواب بیدار میشوید دقایقی را به خیالپردازی از چشم فردی دیگری- مثلا همسر یا همکار خود- اختصاص دهید. این میتواند تعاملات شما را با مردم تغییر داده و فرصتهای خوبی برای بهبود ارتباطات شما ایجاد کند.
میتوانید عشق و ارتباط بیشتری با نزدیکترین افراد داشته باشید
تحقیقات نشان داده است که نوعی از خیالبافی در مورد افراد نزدیک – یعنی نوعی رویکرد اجتماعی «رویکردگرا» شامل عزیزانی که با آنها رابطه معناداری دارید – منجر به «خوشبختی، عشق و ارتباط» بیشتر در رابطه با آن افراد میشود. «رویکردگرا» به این معنی است که خیالبافی به جای اجتناب از چیزی منفی که «اجتنابگرا» است، با دستیابی به چیز مثبت همراه است.
حافظه کاری ما را بهبود میدهد
حافظه فعال، توانایی مغز برای ذخیره و سپس به یاد آوردن اطلاعات در مقابل حواسپرتی است. فرض کنید وقتی از محل کار خود خارج میشوید به همکار خود قول میدهید به محض رسیدن به منزل با او تماس میگیرید. پس از خروج از محل کار برای خرید به سوپرمارکت میروید، بنزین میزنید، در خیابان تصادفی رخ میدهد و شما برای کمک پیاده میشوید و سرانجام وقتی به منزل میرسید به خاطر میآورید که باید به همکار خود تلفن بزنید. این حافظه فعال شماست که تماس با همکار را به شما یادآوری میکند. حالا تحقیقات نشان داده که خیالپردازی ارتباط مستقیمی با بهبود و سطح بالاتر حافظه فعال دارد. تحقیقات اخیر دانشگاه ویسکانسین و موسسه علوم شناختی ماکس پلانک ارتباط بین سطح بالای این نوع خاص از حافظه و خیالپردازی را نشان میدهد.»
عملکرد/بهرهوری ما را بهبود میدهد
این نتیجه احتمالاً اثبات شده ترین فایده خیالپردازی است. یک مطالعه که توسط محققان دانشگاه کرنل در نیویورک انجام شده است «بهبود عملکرد» با رویاپردازی را نشان داد. محققان دریافتند وقتی شخص مشغول انجام کار پیچیده ذهنی است خیالپردازی عملکرد او را افزایش میدهد. آنها دریافتند که «افکار خودجوش و خودگردان» و رویاپردازی، «تأثیر مثبت و همزمانی بر عملکرد دارد».
سلامت ما را افزایش میدهد
تحقیقات ثابت کرده است که خیالپردازی نوعی خود هیپنوتیزم است. با انجام این کار، شما سطح استرس کمتری را تجربه میکنید و این از نظر فیزیولوژیکی سالمتر است. روش دیگر برای کاهش استرس با استفاده از رویاپردازی، تمرین کاری است که قرار است انجام دهید. اگر تجربه جدیدی در پیش رو دارید (مثلا ارائه یک پروژه در محل کار یا انجام هر کار دیگری) میتوانید آن را در ذهن خود مرور کنید و برای رویداد واقعی آمادگی بیشتری داشته باشید.
خیالپردازی همچنین با داشتن مغز سالم ارتباط دارد. بیمارانی که از بیماری اوتیسم و آلزایمر رنج میبرند قادر به شرکت در این نوع خود هیپنوتیزم نیستند. خیالپردازی همچنین میتواند به شما در خواب بهتر کمک کند، به شرط آنکه رویاهایتان خیلی ساختارمند و جدی نباشد. پس بگذارید ذهن شما شبانه در مکانهای جدید و ناشناخته پرسه بزند.
میتوانید به اهداف خود برسید
با خلاقیت بیشتر، بهبود حافظه کاری، افزایش عملکرد و کاهش سطح استرس به راحتی میتوان فهمید که چگونه میتوانید با کمک خیالپردازیهای روزانه به راحتی به اهداف خود برسید. تحقیقاتی وجود دارد که این را نیز ثابت میکند! هنگامی که به ذهن خود اجازه میدهید خیالات کند، شبکه حل مسئله مغز شما در واقع فعالتر از زمانی است که روی کارهای معمول متمرکز هستید. بنابراین اهداف خود را تعیین کنید، برای رسیدن به آنها برنامهریزی کنید و وقتی به موانعی برخوردید بگذارید مغزتان با خیالپردازی به شما کمک کند.
مهمتر از همه، با خیالپردازی میتوانید شادتر باشید
با تمام مزایای خیالپردازی، تعجبآور نیست که با اجازه دادن به کمی بازی ذهنی، بتوانید خود را شادتر ببینید. دلیل دیگر این همبستگی این است که امید و انتظار هر دو به شدت با شادی ارتباط دارند و هر دو محصولات جانبی ذهن خیالپرداز هستند.
* سواد زندگی